भारतीय स्टार्टअप किंग अशनेर ग्रोव्हर यांनी अलीकडेच म्हटले आहे की “उद्योजक एक अतिशय मोठ्या प्रश्नाशी झुंजत आहेत: एक लक्ष्य केंद्रित कामगार कसा शोधायचा?” सोशल मीडियाच्या विचलनाने मोठ्या संख्येने असे लोक तयार केले आहेत ज्यांच्याकडे एका गोष्टीवर लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता खूपच कमी झाली आहे. याचे सर्व श्रेय जाते स्मार्ट फोनला, जे आपल्या सर्वांना  विचलित करत आहेत. सोशल मीडिया साइट्स/अ‍ॅप्सवर रील्स, शॉर्ट्स, पोस्ट्स पाहण्याच्या तात्काळ आनंदामुळे एखाद्या गोष्टीवर जास्त वेळ लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता कमी झाली आहे आणि इथून पुढच्या काळामध्ये ज्यांच्याकडे दीर्घ कालावधीसाठी एखाद्या कामावर लक्ष केंद्रित करण्याची क्षमता आहे त्यांनाच त्यांच्या करिअर मध्ये यश मिळेल यात शंका नाही. पण त्याचा IIT JEE किंवा NEET या सारख्या स्पर्धापरीक्षा क्रॅक करण्याशी कसा संबंध आहे? दिवसेंदिवस स्पर्धा वाढत असल्याचे लोकांचे म्हणणे आहे. 10 लाख, 12 लाख, 14 लाख विद्यार्थी दरवर्षी या परीक्षा देत आहेत. आणि वर्षानुवर्षे हि संख्या वाढतच जात आहे. नाही. प्रत्यक्षात संपूर्ण लक्ष अभ्यासावर केंद्रित करू शकणाऱ्या विद्यार्थ्यांची  संख्या दिवसेंदिवस कमी होत चालली आहे. जेईई/नीट किंवा कोणत्याही स्पर्धात्मक परीक्षेचा अभ्यास करणारे बहुतेक विद्यार्थी आज एका गोष्टीशी संघर्ष करत आहेत: सोशल मीडिया. 2023 च्या NEET(नीट) टॉपरने जेव्हा हे सांगितले की त्याने तयारी दरम्यान 2 वर्षे स्मार्टफोनला स्पर्श केला नाही ते ऐकून मला अजिबात आश्चर्य वाटले नाही. इथून पुढच्या काळामध्ये तेच विद्यार्थी स्पर्धा परीक्षा चांगल्या मार्क्स ने उत्तीर्ण होतील जे स्वतःला स्मार्ट फोन पासून दूर ठेवू शकतील. सोशल मीडियाच्या विचलनापासून दूर राहण्यासाठी आणि तुमचा फोकस वाढवण्यासाठी तुम्ही काय करू शकता ते पाहू या: तुमचा उद्याचा प्लॅन आज तयार असावा: सर्वेक्षणानुसार 70% लोक आपल्याला उद्या काय करायचंय याची योजना लिहित नाहीत. जर तुम्ही योजना आखण्यात अयशस्वी असाल तर तुम्ही अयशस्वी होण्याची योजना कराल. जर तुम्ही उद्याची योजना एक दिवस आधी तयार केली तर उद्या सकाळी तुम्हाला आज काय करायचे आहे याचा विचार करण्याची गरज नाही आणि मोबाइलची स्क्रीन स्क्रोल करण्यात वेळ न घालवता तुम्ही लगेच तुमच्या तयारीला सुरुवात करू शकता. 2. अभ्यासाबद्दल गंभीर असलेल्या मित्रांचा एक गट ठेवा: IIT JEE किंवा NEET परीक्षा देणाऱ्या विद्यार्थ्यांना भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, गणित किंवा जीवशास्त्र यासारख्या विविध विषयांचा अभ्यास करावा लागतो. साधारणपणे आपल्या कलानुसार एखादा विषय आपल्याला आवडतो. जर तुम्ही भौतिकशास्त्रात चांगले असाल तर तुम्ही तुमच्या मित्रांना त्या विषयात मदत करू शकता जे त्यात चांगले नाहीत आणि तुम्हाला अवघड वाटणारा विषय तुमच्या मित्राकडून समजून घेऊ शकता. गट अभ्यास प्रेरित राहण्यास मदत करतो आणि तुम्हाला तुमच्या तयारीमध्ये मदतीचा हात देतो. मुद्दा असा आहे की अभ्यासातील मदतीसाठी मोबाईलकडे वळण्याऐवजी, जर तुम्हाला तुमच्या मित्र/शिक्षकांकडून ऑफलाइन मदत मिळाली तर अभ्यासातून आराम मिळवण्याच्या नादात तुम्ही रील्स/शॉर्ट्स/पोस्ट्स पाहण्यात हरवून जाण्याची  शक्यता कमी आहे. 3. सोशल मीडियासाठी तुमच्या वेळापत्रकात विशिष्ट वेळ ठेवा: मला माहित आहे की आजच्या युगात, सोशल मीडियापासून पूर्णपणे दूर राहणे आपल्यापैकी काहींसाठी अशक्य असू शकते. पण याचा अर्थ असा नाही की आपण पूर्णपणे असहाय्य आहोत. सोशल मीडियासाठी आपण आपल्या दिवसातील एक विशिष्ट वेळ (जास्तीत जास्त 1 तास) ठेवू शकतो, जेणेकरून आपण आपल्या सभोवतालच्या जगाबद्दल जागरूक राहू शकतो. तुम्ही ठराविक तासांचा अभ्यास पूर्ण केल्यास हे बक्षीस म्हणून ठेवले जाऊ शकते. आदर्श वेळ रात्रीच्या जेवणापूर्वी फक्त 1 तास असेल जेणेकरून रात्रीच्या जेवणाची वेळ आली की तुम्हाला मोबाईल बाजूला ठेवावा लागेल. दिवसाच्या शेवटी झोपण्यापूर्वी हा 1 तासाचा ब्रेक ठेवू नका कारण तो मर्यादेपलीकडे वाढू शकतो आणि झोपण्यापूर्वी एक तासापेक्षा जास्त वेळ स्क्रीन पाहिल्याने झोपेचे विकार निर्माण होऊ शकतात. 4. ध्यान आणि व्यायाम करा: ध्यानधारणा ज्यामध्ये दीर्घ श्वास घेणे, मंत्र जप करणे, सुखदायक संगीत ऐकणे हे तुम्हाला तुमचे मन शांत करण्यास मदत करू शकते. हे वैज्ञानिकदृष्ट्या सिद्ध झाले आहे की व्यायामामुळे तणाव कमी होण्यास मदत होते आणि तुम्हाला शारीरिकदृष्ट्या तंदुरुस्त राहण्यास मदत होते जे तुमच्या JEE/NEET प्रवासात खूप महत्वाचे आहे. हे तुमचा मूड सुधारण्यास आणि एकाग्रता आणि स्मरणशक्ती वाढविण्यात मदत करते. बागेत किंवा मोकळ्या जागेवर अर्धा तास साधे चालणे देखील तुम्हाला तणाव कमी करण्यास आणि तुमचा मूड सुधारण्यास मदत करू शकते. 5. सोशल मीडिया वापर नियंत्रण अ‍ॅप्सचा उपयोग करा. आपण कितीही प्रयत्न केले तरी काही वेळा आपण मोबाईलचा अतिवापर करतो आणि सोशल मीडिया मुळे विचलित होण्यात बराच वेळ वाया घालवतो. त्यामुळे यापासून दूर ठेवण्यासाठी इथे तंत्रज्ञानाची मदत घेऊ शकतो. आपण काही अ‍ॅप्सचा वापरू करू शकतो जे आपल्याला स्क्रीन टाइम नियंत्रणात ठेवण्यास किंवा कोणत्याही विशिष्ट एप्सचा वापर मर्यादित ठेवण्यास मदत करते. 6. तुमची काळजी घेणाऱ्या व्यक्तीला जबाबदार रहा: तुमच्या प्रिय व्यक्तीला: आई/ वडील किंवा तुमची खूप काळजी घेणार्‍या इतर नातेवाईकांना दररोज संदेश पाठवा. तुम्ही किती वेळ अभ्यास केला, मोबाईलवर किती वेळ घालवला, झोपेसाठी किती वेळ गेला आणि दिवसभरात इतर कोणताही मोठा वेळ खर्च झाला ते लिहा. आता तुम्ही तुमच्या प्रिय व्यक्तीला उत्तरदायी असल्याने, मोबाईलवर टाइमपास करण्याचा विचार तुमच्या मनात आल्यावर तुमच्या मनावर नियंत्रण ठेवण्यास मदत होईल कारण तुम्हाला मेसेज मध्ये टाइमपास झाला असे लिहून त्या व्यक्तीला नाराज करायचे नाही. लक्षात ठेवा समस्या स्मार्टफोनची नाही, तर तुमचे मन समस्या निर्माण करत आहे. मला आशा आहे की तुम्हाला सोशल मीडियाच्या विचलनापासून दूर राहण्यासाठी पुरेशा टिप्स मिळाल्या असतील. माझ्यावर विश्वास ठेवा, कोणत्याही विचलित करणाऱ्या गोष्टीची पर्वा न करता तुमच्या अभ्यासावर लक्ष केंद्रित करण्यासाठी तुम्ही आज घेतलेला हा एक निर्णय तुमच्या IIT/AIMMS च्या प्रवासात मोठा बदल करणारा ठरणार आहे. तुम्हा सर्वांना तुमच्या IIT/AIMMS च्या प्रवासासाठी हार्दिक शुभेच्छा. आम्ही विद्यासरिता अकॅडमी पुणे येथे, JEE/NEET/MHT-CET तयारीसाठी एकात्मिक निवासी सुविधा पुरवतो, ज्याद्वारे IIT/IIIT/NIT आणि AIIMS/GMC ह्या प्रथितयश संस्थांमधील विद्यार्थ्यांच्या प्रवेशासोबत सातत्याने उत्कृष्ट निकाल दिले आहेत. विद्यासरिता अकॅडमीमध्ये तुमचे स्वागत करताना आम्हाला अधिक आनंद होईल जिथे आम्ही टॅब आधारित डिजिटल तंत्रज्ञानासह सोशल मीडिया विचलित मुक्त आरोग्यदायी वातावरण प्रदान करतो. अधिक माहितीसाठी www.vidyasarita.in वर तपशील पहा.

12 फेब्रुवारी 2024 रोजी जेईईच्या पहिल्या प्रयत्नाचा निकाल जाहीर झाल्यानंतर, भोपाळमधील 17 वर्षीय किशोरवयीन मुलगा जो संयुक्त प्रवेश परीक्षेत (जेईई) चांगले यश मिळवू इच्छित होता तो त्याच्या घरातून गायब झाला. 17 फेब्रुवारी 2024 रोजी, त्याच्या कुटुंबीयांनी खूप शोध घेतल्यानंतर, तो मुंबईत सापडला. जेईई परीक्षेत त्याला कमी गुण (69 पर्सेंटाईल) मिळाल्याने त्याच्या आईने त्याला बारावी बोर्डाच्या परीक्षेत तरी चांगले गुण मिळव असा सल्ला दिला आणि  जेईईच्या पहिल्या प्रयत्नाच्या निकालावर जास्त लक्ष न देता दुसऱ्या प्रयत्नाच्या तयारीकडे लक्ष देण्यास सांगितले. या कमेंटमुळे त्याला राग आला आणि त्याने घर सोडण्याचा निर्णय घेतला. या घटनेमुळे स्पर्धा परीक्षांची तयारी करत असताना दबावाखाली असलेल्या विद्यार्थ्यांनी अनुभवलेल्या अडचणी तसेच तरुण विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आरोग्याच्या समस्यांना तोंड देण्यासाठी मजबूत सपोर्ट नेटवर्कची आवश्यकता अधोरेखित केली आहे. भारतात दरवर्षी जवळपास 15-18 लाख विद्यार्थी या परीक्षा देतात आणि दरवर्षी ही संख्या वाढतच चालली आहे. हे आपल्या देशातील तीव्र स्पर्धेचे चित्र दर्शवते. यात शंका नाही की स्पर्धा परीक्षांची तयारी करत असताना विद्यार्थ्यांवर चांगली कामगिरी करण्याचा दबाव असतो आणि त्यामुळे त्यांच्या मनातील चिंता वाढते. परीक्षेची चिंता समजून घेणे: चिंता ही विशेषत: एखाद्या निकटवर्तीय घटनेबद्दल किंवा आपल्या प्रयत्नांच्या अनिश्चित परिणामांविषयी काळजी करण्याची भावना आहे. चिंता करण्यामुळे  विद्यार्थ्यांमध्ये अस्वस्थता, एकाग्रतेचा अभाव आणि शारीरिक अस्वस्थता ह्या गोष्टी वाढीला लागतात . या चिंतेमागे अनेक कारणे आहेत. खूप जास्त शैक्षणिक दबाव, अपयशाची भीती, स्वतःच्या क्षमतांविषयी शंका आणि पालकांकडून अवाजवी अपेक्षा ही विद्यार्थ्यांमधील चिंता वाढण्याची  काही प्रमुख कारणे आहेत. JEE आणि NEET परीक्षांमुळे IIT आणि AIIMS सारख्या भारतातील काही प्रतिष्ठित संस्थांचे दरवाजे उघडतात. या संस्थांमध्ये प्रवेश मिळवणे हा पदवीनंतर उच्च पगाराची नोकरी मिळवण्याचा एकमेव मार्ग आहे असे बहुतेक पालक मानतात. परिणामी ते त्यांच्या मुलांवर JEE आणि NEET ह्या परीक्षांमध्ये चांगले गुण मिळविण्यासाठी प्रचंड दबाव टाकतात, ज्यामुळे त्यांना अपयशाची भीती वाटते. आणि जर ते चांगली कामगिरी करू शकले नाहीत, तर ते त्यांच्या क्षमतेवर शंका घेतात आणि एकतर घरातून पळून जाण्याचा किंवा त्यांचे जीवन संपवण्याचा निर्णय घेतात. परीक्षेच्या चिंतेचे परिणाम: निश्चितच, जास्त लोकसंख्या आणि मर्यादित संसाधने असलेल्या भारतासारख्या  देशात, आयआयटी आणि एम्समधील प्रतिष्ठित पदांसाठी नेहमीच तीव्र स्पर्धा राहील. परंतु, या उच्च स्पर्धेमुळे विद्यार्थ्यांमध्ये निर्माण होणाऱ्या ताणतणावाकडे योग्य प्रकारे लक्ष न दिल्याने आपण समाज म्हणून त्यांना मानसिक आजार आणि चिंतेने ग्रासुन ठेवतो. यामुळे त्यांच्या मानसिक आणि परिणामी  शारीरिक आरोग्यावर परिणाम होतो. तणावाखाली असलेले विद्यार्थी बर्नआउट (मानसिक थकवा) विकसित करतात आणि परिस्थितीपासून दूर पळण्याचा प्रयत्न करतात. परीक्षेच्या चिंतेवर मात करण्यासाठी टिपा: लवकर तयारी सुरू करा: जर तुम्हाला अभियांत्रिकी किंवा वैद्यकीय क्षेत्रात तुमचे करिअर घडवण्यात खरोखरच रस असेल, तर तुमची तयारी इयत्ता 9 वी पासूनच सुरू करा ज्यामुळे तुम्हाला उर्वरित विद्यार्थ्यांपेक्षा 2 अतिरिक्त वर्षे मिळतील. या परीक्षांमधील बहुतेक टॉपर्सनी इतर विद्यार्थ्यांच्या तुलनेत लवकर तयारी सुरू केली आहे आणि त्यांना ह्याचा खूप फायदा झालेला आहे. सकारात्मक मानसिकता विकसित करा: स्वतःवर आणि तुमच्या यशस्वी होण्याच्या क्षमतेवर विश्वास ठेवा. तुमच्या कमकुवतपणापेक्षा तुमच्या सामर्थ्यांवर आणि कर्तृत्वावर लक्ष केंद्रित करा. एक वास्तववादी अभ्यास शेड्यूल तयार करा: तुमचा अभ्यास साध्य करण्यायोग्य भागांमध्ये विभाजित करा आणि साध्य करण्यायोग्य उद्दिष्टे सेट करा. हे तुम्हाला ट्रॅकवर राहण्यास आणि दडपन  वाटणे टाळण्यास मदत करेल. विश्रांती तंत्रांचा सराव करा: दीर्घ श्वास, ध्यान आणि योग तुम्हाला तणाव आणि चिंता कमी करण्यास मदत करू शकतात. पुरेशी झोप घ्या: जेव्हा तुम्ही पुरेशी झोप घेता तेव्हा तुम्ही अधिक चांगल्या प्रकारे लक्ष केंद्रित करू शकता. प्रत्येक रात्री किमान 6-7 तास झोपेचे लक्ष्य ठेवा. सकस आहार घ्या: पौष्टिक पदार्थ खाल्ल्याने तुम्हाला प्रभावीपणे अभ्यास करण्यासाठी आवश्यक ऊर्जा मिळेल. साखरयुक्त पेये (कोल्डड्रींक्स ) आणि प्रक्रिया केलेले पदार्थ चिप्स , चॉकलेट्स, बिसकिट्स व ब्रेड चे पदार्थ खाणे टाळा. हे पदार्थ खाल्ल्यामुळे चिंता वाढू शकते. नियमितपणे व्यायाम करा: शारीरिक क्रियाकलाप हा तणाव कमी करण्याचा आणि मूड सुधारण्याचा एक चांगला मार्ग आहे. आठवड्यातील बहुतेक दिवस किमान 30 मिनिटे मध्यम-तीव्रतेचा व्यायाम करण्याचे लक्ष्य ठेवा. कोणाशी तरी बोला: तुम्हाला दडपन आल्यासारखे वाटत असल्यास, मित्र, कुटुंबातील सदस्य, शिक्षक किंवा सल्लागार यांच्याशी बोलण्यास घाबरू नका. ते समर्थन आणि मार्गदर्शन देऊ शकतात. ब्रेक घ्या: बर्नआउट (मानसिक थकवा) टाळण्यासाठी अभ्यासातून ब्रेक घेणे महत्वाचे आहे. उठा आणि दर तासा दोन तासाला पाच ते दहा मिनिटे थोडे फिरून या  आणि आराम करण्यासाठी थोडा वेळ काढा किंवा तुम्हाला आनंद देणारे काहीतरी जसेकी खेळ ,किंवा सायकलिंग अशा प्रकारच्या ऍक्टिव्हिटी मध्ये स्वतःला थोडा वेळ एंगेज करा. लक्षात ठेवा, तुम्ही एकटे नाही आहात: प्रत्येकजण काही प्रमाणात परीक्षेची चिंता अनुभवतो. स्वतःची इतरांशी तुलना करू नका आणि तुमच्या क्षमतेनुसार सर्वोत्तम कार्य करण्यावर लक्ष केंद्रित करा. निष्कर्ष: कल्पना करा- एक 17 वर्षांचा विद्यार्थी जो JEE चा निकाल मनासारखा लागला नाही म्हणून आई वडिलांना न सांगता घरातून  निघून जातो. म्हणजे आजची तरुण पिढी किती मोठ्या मानसिक वैफल्य ग्रस्ततेतून जात आहे . कमी टक्केवारीने चिन्हांकित केलेला त्याचा त्रास, जेईई आणि नीट सारख्या परीक्षांदरम्यान विद्यार्थ्यांना येणाऱ्या प्रचंड दबावाची स्पष्ट आठवण करून देणारा आहे. दरवर्षी लाखो विद्यार्थ्यांना आकर्षित करणाऱ्या या परीक्षा भारतातील तीव्र स्पर्धेचे चित्र दर्शवतात. परीक्षेची चिंता, मार्कांची भीती, शैक्षणिक अपेक्षांचे ओझे हे फक्त आणि फक्त IIT आणि AIIMS सारख्या प्रतिष्ठित संस्थांमध्येच प्रवेश घेण्याच्या प्रयत्नांमुळे उद्भवते. या तणावामुळे विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आणि शारीरिक आरोग्यावर परिणाम होतो, ज्यामुळे काहीवेळा विद्यार्थी कठोर निर्णय घेतात. तथापि लवकरात लवकर सुरुवात करून, सकारात्मक मानसिकता राखून, अभ्यासाचे वास्तववादी वेळापत्रक तयार करून, विश्रांतीच्या तंत्रांचा सराव करून आणि पाठिंबा मिळवून, विद्यार्थी परीक्षेची चिंता दूर करू शकतात आणि सर्वोत्तम कामगिरी करू शकतात. या आव्हानांना तोंड देण्यासाठी ते एकटे नाहीत आणि त्यांना यशस्वी होण्यासाठी योग्य ती मदत उपलब्ध आहे. विद्यासरिता अकॅडेमी पुणे येथे, आम्ही एकात्मिक निवासी प्रणाली प्रदान करतो जिथे महाविद्यालय, कोचिंग, वसतिगृह आणि जेवणाची उत्तम व्यवस्था सर्वकाही एकाच ठिकाणी उपलबध करून देतो ज्यामुळे विद्यार्थ्यांचा वेळ वाचतो. या वाचलेल्या वेळेचा उपयोग स्वयंअभ्यासासाठी केला जातो. आम्ही पौष्टिक आहार, पुरेशी झोप, खेळासाठी वेळ यासह अभ्यासासाठी निरोगी वातावरण प्रदान करतो आणि वर नमूद केलेल्या बहुतेक तंत्रांची अंमलबजावणी करतो जेणेकरून विद्यार्थी त्यांच्या JEE आणि NEET परीक्षेत चांगली कामगिरी करू शकतील. आम्ही इयत्ता 9 वी  पासून फाउंडेशन कोर्स देखील प्रदान करतो ज्याद्वारे तुम्ही लवकरात लवकर तयारी सुरु करून फर्स्ट मूव्हर बनण्याचा फायदा मिळवू शकता. उत्कृष्ट निकालामुळे आम्ही विद्यार्थ्यांच्या जीवन प्रवासातील एक विश्वासार्ह बिंदू बनलो आहोत, जिथे त्यांना लवकरात लवकर JEE आणि NEET मध्ये यश मिळवण्यासाठी सर्व आवश्यक सुविधा एकाच ठिकाणी उपलब्ध करून दिल्या जातात.